Ảnh minh họa: nguồn internet

Trong hệ thống pháp luật Hoa Kỳ, tất cả các luật liên bang được hệ thống hóa theo Bộ Chuẩn luật Quốc gia xây dựng theo 50 chủ đề chung, đánh số từ 1 đến 50. Điều này thể hiện sự rõ ràng, tập trung và thống nhất của một hệ thống pháp luật (Xem hộp).

Căn cứ vào việc một Chuẩn luật có nằm trong danh sách các Chuẩn luật thực hiện thủ tục thực định hóa hay không, toàn bộ 50 Chuẩn luật nêu trên có thể được phân biệt thành các Chuẩn luật mang tính thi hành chung và các Chuẩn luật không mang tính thi hành chung[2]. Kể từ năm 1926, Văn phòng thuộc Hội đồng Sửa đổi Luật thuộc Hạ viện Hoa Kỳ (Office of the Law Revision Council of the United States House of Representatives) thực hiện việc công bố các ấn phẩm về Bộ Chuẩn luật Quốc gia theo chu kỳ sáu năm một lần[3]. Văn bản giữa các chu kỳ cũng được tập hợp và xuất bản nhằm cập nhật các quy định hoặc sửa đổi mới nhất. Ấn bản gần đây nhất về Bộ Chuẩn luật Hoa Kỳ hoàn thành cuối năm 2006, công bố đầu năm 2007.

Theo sự sắp xếp/phân chia Bộ Chuẩn luật Quốc gia thành 50 Chuẩn luật như được trình bày ở trên, có hai Chuẩn luật có tiêu đề thể hiện rõ hai nền tảng thiết yếu của việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ ở Hoa Kỳ là Chuẩn luật số 17 về Bản quyền (The U.S Code Title 17 -- Copyrights) và Chuẩn luật số 35 về Sáng chế (The U.S Code Title 35 -- Patents). Điều này có quan hệ trực tiếp đến ghi nhận tại Đoạn 8 Mục 8 Điều 1 Hiến pháp Hoa Kỳ. Theo điều khoản này, Quốc hội Hoa Kỳ được trao quyền thúc đẩy tiến bộ khoa học và sáng tạo hữu ích bằng cách bảo đảm quyền mang tính loại trừ trong một thời hạn nhất định cho các tác giả và các nhà sáng tạo đối với các tác phẩm và các khám phá, phát hiện của họ[4].

Tiếp theo, các quy định bảo hộ nhãn hiệu trong hệ thống pháp luật liên bang ở Hoa Kỳ được cấu trúc tại Chương 22 (Chapter 22 -- Trademarks) của Chuẩn luật số 15 về Thương mại và Mậu dịch (The U.S Code Title 15 -- Commerce and Trade) trong khi các quy định bảo hộ giống cây trồng được thể hiện tại Chương 57 (Chapter 57 -- Plant Variety Protection and Plant Variety Protection Office) của Chuẩn luật số 7 về Nông nghiệp (The U.S Code Title 7 -- Agriculture). Tuy nhiên, do các sáng tạo hay kết quả ứng dụng công nghệ mới trong lĩnh vực sinh học nói chung, vi sinh nói riêng hoàn toàn có thể được cấp văn bằng bảo hộ độc quyền sáng chế theo pháp luật Hoa Kỳ, trong thực tế nhiều ấn phẩm về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ ở Hoa Kỳ thường chỉ nhắc đến bản quyền, sáng chế và nhãn hiệu với tư cách là ba lĩnh vực chính của quyền sở hữu trí tuệ, có thể được trình bày bên cạnh một số vấn đề có liên quan khác như bảo hộ bí mật thương mại (trade secrets) và quyền về hình ảnh công khai (publicity rights), ít đề cập đến giống cây trồng như một đối tượng khác của quyền sở hữu trí tuệ.        

      Phần tiếp theo của bài viết này giới thiệu vắn tắt các luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong cấu trúc tổng thể của Bộ Chuẩn luật Hoa Kỳ, đó là Chuẩn luật số 17 về Bản quyền, Chuẩn luật số 35 về Sáng chế, Chương 22 Chuẩn luật số 15 về Thương mại và Mậu dịch bảo hộ nhãn hiệu và Chương 57 Chuẩn luật số 7 về Nông nghiệp bảo hộ giống cây trồng[5]. Một đặc điểm bao trùm trong cấu trúc và nội dung của các Chuẩn luật này là tất cả các vấn đề có liên quan đến việc bảo hộ đối tượng sở hữu trí tuệ thuộc phạm vi tác động của chúng đều được tập trung ghi nhận ở đó, từ quy định về nội dung các quyền được bảo hộ đến các quy định về cơ quan hành chính có thẩm quyền thực thi sự bảo hộ, các biện pháp khắc phục khi xảy ra hành vi vi phạm quyền, việc kiện tụng và các lệnh có thể được đưa ra bởi tòa án khi giải quyết một vụ việc tương ứng, hình phạt hình sự áp dụng trong trường hợp vi phạm ở vào mức phải chịu trách nhiệm hình sự v.v.. 

Tuy có danh tính hay tên gọi là bản quyền, Chuẩn luật số 17 không chỉ bao gồm quy định bảo hộ quyền tác giả tác phẩm văn học, nghệ thuật mà còn bao gồm quy định bảo hộ nhiều đối tượng khác được xem là có quan hệ gần gũi với việc sáng tạo tác phẩm. Phù hợp với các sửa đổi gần đây nhất (2009), Chuẩn luật số 17 được cấu trúc với các Chương từ 1 đến 8 và 10 đến 12 quy định về bản quyền đan xen với các điều khoản quan hệ đến quyền liên quan, trong khi Chương 9 quy định về bảo hộ sản phẩm điện tử bán dẫn và Chương 13 quy định về bảo hộ thiết kế kiểu dáng nguyên gốc. Các quy định này bao phủ các vấn đề về bảo hộ bản quyền và các đối tượng có liên quan khác ở một đất nước nơi công nghiệp bản quyền và công nghiệp giải trí đều hết sức phát triển. Các vấn đề được bao phủ bao gồm quy định về Văn phòng Bản quyền thuộc Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ (the Copyright Office of the Library of Congress), việc xác định một phạm vi rộng các đối tượng của bản quyền, việc sở hữu và chuyển dịch bản quyền, thời hạn bảo hộ bản quyền, ký hiệu và nộp bản lưu và đăng ký bản quyền, vi phạm bản quyền và biện pháp khắc phục vi phạm, các thiết bị ghi âm kỹ thuật số và phương tiện thông tin, các bản ghi âm và chương trình video âm nhạc, các hệ thống quản lý và bảo vệ bản quyền v.v..

      Về nguồn gốc, các quy định về bản quyền tại các Chương 1 đến 8 và 10 đến 12 trong Chuẩn luật số 17 có xuất xứ từ Đạo luật Bản quyền 1976 (The Copyright Act of 1976) còn các quy định về bảo hộ sản phẩm điện tử bán dẫn thiết kế tại Chương 9 và bảo hộ thiết kế kiểu dáng nguyên gốc thể hiện tại Chương 13 có điểm xuất phát là Đạo luật Bảo hộ mạch tích hợp bán dẫn 1984 (The Semiconductor Chip Protection Act of 1984) và Đạo luật Bảo hộ kiểu dáng khung tàu thuyền 1998 (The Vessel Hull Design Protection Act of 1998). Tuy được thiết kế và sắp xếp trong Chuẩn luật số 17 về Bản quyền, các sản phẩm điện tử bán dẫn và thiết kế kiểu dáng nguyên gốc ở Hoa Kỳ nhìn chung được bảo hộ độc lập theo một hệ thống riêng, phù hợp với các đặc điểm của chúng và tách biệt với tác phẩm văn học, nghệ thuật[6].

Khác với Chuẩn luật số 17 về Bản quyền có cấu trúc gồm 13 chương (chapters), Chuẩn luật số 35 về Sáng chế trước hết được chia thành 4 phần lớn (parts) sau đó mỗi phần được chia thành nhiều chương (chapters) với sự đánh số các chương phù hợp với cấu trúc điều mục trong Chuẩn luật, không theo thứ tự mang tính liên tiếp hay tiếp nối giữa chúng. Tại Chuẩn luật này, các vấn đề liên quan đến thành lập, chức năng, hoạt động… của Cơ quan Sáng chế và Nhãn hiệu Hoa Kỳ (The United States Patent and Trademark Office) được quy định trước hết tại Phần I. Tiếp theo, Phần II quy định các vấn đề về khả năng cấp văn bằng và việc cấp văn bằng độc quyền sáng chế. Trong khi Phần III quy định về văn bằng độc quyền với các độc quyền sáng chế được bảo hộ, Phần IV quy định riêng về các vấn đề liên quan đến Hiệp ước Hợp tác về Bằng Sáng chế (Patent Cooperation Treaty) ở Hoa Kỳ.

      Trong Chuẩn luật số 35, nhiều nội dung quan trọng liên quan đến bảo hộ sáng chế như quy định về khả năng cấp văn bằng độc quyền sáng chế, việc nộp đơn yêu cầu bảo hộ sáng chế, việc xét nghiệm yêu cầu bảo hộ sáng chế, việc xem xét lại quyết định của Cơ quan Sáng chế và Nhãn hiệu Hoa Kỳ, việc cấp văn bằng độc quyền sáng chế bởi Cơ quan này, việc xem xét cấp văn bằng độc quyền cho các sáng chế thuộc lĩnh vực sinh học hay vi sinh… được thể hiện ở hầu hết 9 chương (Chương 10 đến Chương 18) của Phần II. Trong khi đó, việc sửa đổi văn bằng độc quyền sáng chế, vấn đề sở hữu và chuyển nhượng các quyền đối với sáng chế, các vi phạm độc quyền sáng chế và biện pháp khắc phục vi phạm cùng nhiều vấn đề có liên quan khác được quy định tại 7 chương (Chương 25 đến Chương 31) của Phần III.  Các vấn đề liên quan đến việc nộp và xử lý đơn quốc tế yêu cầu bảo hộ sáng chế theo Hiệp ước Hợp tác Patent ở Hoa Kỳ được quy định tại 3 chương của Phần IV (Chương 35 đến Chương 37).

Tương ứng với sự phát triển kinh tế và thương mại thịnh vượng ở Hoa Kỳ, Chuẩn luật Hoa Kỳ số 15 về Thương mại và Mậu dịch có cấu trúc và nội dung hết sức đồ sộ. Hiện tại, Chuẩn luật này có tới 129 chương (chapters) với các lĩnh vực thương mại - mậu dịch được bao phủ bởi các chương là vô cùng lớn[7].

Trong Chuẩn luật số 15 về Thương mại và Mậu dịch, Chương 22 quy định bảo hộ nhãn hiệu có xuất xứ từ Đạo luật Nhãn hiệu hay Đạo luật Lanham 1946 (The Lanham Act of 1946). Phù hợp với các sửa đổi gần đây nhất (2009) Đạo luật này được cấu trúc thành 12 đơn vị lớn (titles –tạm dịch là “mục”). Nhiều nội dung cơ bản của bảo hộ nhãn hiệu như nộp đơn đăng ký nhãn hiệu tại Cơ quan Sáng chế và Nhãn hiệu Hoa Kỳ, ký hiệu của nhãn hiệu đã đăng ký, phân loại hàng hóa và dịch vụ đăng ký nhãn hiệu, phí và lệ phí đăng ký nhãn hiệu được quy định từ Mục I đến Mục V của Đạo luật. Các vấn đề có liên quan khác trong bảo hộ nhãn hiệu như biện pháp khắc phục vi phạm nhãn hiệu, chế tài áp dụng đối với việc nhập khẩu hàng hóa bị cấm hay hàng hóa vi phạm nhãn hiệu, chế tài áp dụng trong trường hợp đưa ra các chỉ dẫn xuất xứ sai, các miêu tả sai hoặc khi thực hiện hành vi làm suy giảm danh tiếng của các nhãn hiệu tương ứng tiếp tục được Đạo luật quy định tại các Mục VI, VII và VIII. Trong khi đó, việc đăng ký quốc tế đối với nhãn hiệu ở Hoa Kỳ theo Nghị định thư Madrid (The Madrid Protocol hoặc Protocol Relating to the Madrid Agreement Concerning the International Registration of Marks) được thể hiện tại Mục XII của Đạo luật Lanham quy định riêng về các vấn đề có liên quan đến Nghị định thư Madrid.

Chương 57 Chuẩn luật Hoa Kỳ số 7 về Nông nghiệp bảo hộ giống cây trồng có xuất xứ từ Đạo luật Bảo hộ giống cây trồng 1970 (The Plant Variety Protection Act of 1970). Phù hợp với các sửa đổi gần đây nhất (2005) theo văn bản công bố bởi Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (United States Department of Agriculture) phối hợp với Cơ quan Dịch vụ tiếp thị nông nghiệp (Agricultural Marketing Service), Đạo luật này có cấu trúc chia thành 3 đơn vị lớn (titles) giống như Đạo luật Lanham hay Đạo luật Nhãn hiệu 1946. Tuy nhiên, khác với Đạo luật Lanham 1946 ở mỗi đơn vị lớn (title) không chia thành các đơn vị nhỏ hơn (do đó xin tạm dịch ở phần trên là “mục”), trong Đạo luật Bảo hộ giống cây trồng 1970 các đơn vị lớn đó (titles – sau đây xin tạm dịch là “phần”) được chia thành nhiều chương (chapters) với tổng số 14 chương trong toàn bộ Đạo luật.

Tương ứng với cấu trúc này, Phần I của Đạo luật Bảo hộ giống cây trồng 1970 hay Chương 57 Chuẩn luật Hoa Kỳ số 7 về Nông nghiệp bao gồm toàn bộ các quy định về thành lập, hoạt động, chức năng, việc thu phí và hoàn phí bảo hộ giống cây trồng… của Văn phòng hay Cơ quan Bảo hộ giống cây trồng thuộc Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ. Các vấn đề về khả năng bảo hộ của giống cây trồng, đơn yêu cầu bảo hộ giống cây trồng, xét nghiệm yêu cầu bảo hộ giống cây trồng, việc xem xét lại quyết định của Cơ quan hay Văn phòng Bảo hộ giống cây trồng theo thủ tục tòa án, vấn đề sở hữu và chuyển nhượng quyền đối với giống cây trồng, các vi phạm và biện pháp khắc phục vi phạm quyền đối với giống cây trồng, các ngoại lệ của quyền đối với giống cây trồng… được quy định tại Phần II và Phần III.  

Như đã được nhắc tới ở trên, các sáng tạo trong lĩnh vực công nghệ sinh học nói chung, vi sinh nói riêng hoàn toàn có thể được cấp văn bằng bảo hộ độc quyền sáng chế theo pháp luật Hoa Kỳ. Điều này dẫn tới việc bảo hộ giống cây trồng mới thường nhận được không nhiều sự quan tâm chuyên sâu ở Hoa Kỳ.   

Hai phần đầu của bài viết này cố gắng giới thiệu một cách khái quát nhất Bộ Chuẩn luật Hoa Kỳ, cũng như các Chuẩn luật hoặc một phần của một Chuẩn luật trong đó quy định về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ với hiệu lực pháp lý trên toàn lãnh thổ Hoa Kỳ. Các quyền sở hữu trí tuệ được nhắc tới ở đây gồm bản quyền, sáng chế, nhãn hiệu và giống cây trồng mới.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng ở một quốc gia nơi kinh tế, thương mại, khoa học, kỹ thuật và công nghệ đều phát triển đến đỉnh cao của thế giới như Hoa Kỳ, bên cạnh các luật thể hiện các nội dung cơ bản và chủ yếu sự bảo hộ pháp lý quyền sở hữu trí tuệ, quy định pháp luật trong lĩnh vực này ở Hoa Kỳ không dừng lại ở đó. Một số khía cạnh khác của quyền sở hữu trí tuệ còn được bảo hộ bởi các luật có liên quan khác trong cấu trúc tổng thể mang tính chuẩn mực nhưng cũng vô cùng phức tạp của hệ thống pháp luật thống nhất toàn liên bang hết sức đồ sộ của Hoa Kỳ. Quy định về bảo hộ bí mật thương mại được cấu trúc tại Chương 90 -- Bảo hộ bí mật thương mại (Chapter 90 -- Protection of Trade Secrets) thuộc Phần I -- Tội phạm (Part I -- Crimes) của Chuẩn luật số 18 -- Tội phạm và Thủ tục hình sự (The U.S Code Title 18 -- Crimes and Criminal Procedure) có xuất xứ từ Đạo luật Do thám kinh tế (The Economic Espionage Act) có thể được xem như một ví dụ trong trường hợp này.  

 

 

 

 

---