Việc tổ chức thi hành án dân sự (THADS) trực tiếp tác động đến người được thi hành án, người phải THADS và những người có liên quan để giáo dục, thuyết phục họ tự nguyện thực hiện các quyền, nghĩa vụ theo nội dung bản án, quyết định. Trường hợp người phải THADS không tự nguyện thi hành hoặc cố tình chây ỳ, chống đối, cản trở việc thi hành án, chấp hành viên áp dụng biện pháp cưỡng chế (buộc thực hiện hành vi, không được thực hiện hành vi và kê biên, xử lý tài sản, các quyền về tài sản... thuộc sở hữu của người phải thi hành án) để buộc họ thực hiện nghĩa vụ của mình. Khác với giai đoạn xét xử và giải quyết tranh chấp trước đó, các quyền và nghĩa vụ của các bên đương sự mới chỉ được xác định trong bản án, quyết định (trên giấy), thì hoạt động THADS lại trực tiếp tác động đến các quyền nhân thân và tài sản - các quyền, lợi ích thiết thân của người phải thi hành án, gây ảnh hưởng đến cuộc sống của người phải THADS và gia đình họ. Chính vì vậy trong THADS, các đương sự thường phản ứng gay gắt, quyết liệt và tìm mọi cách để chống đối, cản trở việc thi hành án, làm cho các quyền và nghĩa vụ trong bản án, quyết định chậm được thực hiện hoặc không thực hiện được, án dân sự tồn đọng, kéo dài từ năm này qua năm khác. Bên cạnh đó, theo kết quả thống kê hàng năm, trong 05 năm trở lại đây (từ 2011 đến 2015), số việc và số tiền thụ lý mới đều tăng, năm sau cao hơn năm trước, nhất là về tiền; so với năm 2011, số thi hành xong của năm 2015 tăng 153.995 việc = 40,52% và tăng 32.651 tỷ đồng = 321%); số có điều kiện thi hành của năm 2015 tăng 167.457 việc = 39% và tăng 42.977 tỷ đồng = 321,5%)[1]. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác THADS vẫn còn có những bất cập chưa được giải quyết kịp thời, vẫn còn nhiều bản án, quyết định về dân sự đã có hiệu lực pháp luật, nhưng không được tổ chức thi hành dứt điểm; tình trạng án dân sự tồn đọng ngày càng có xu hướng tăng, kéo dài từ năm này qua năm khác, đây là vấn đề “nhức nhối” làm giảm sút lòng tin của quần chúng nhân dân đối với các cơ quan THADS nói riêng và làm suy giảm hiệu quả, hiệu lực của bộ máy nhà nước ta nói chung. Trong bài viết, chúng tôi đề cập đến thực trạng án dân sự tồn đọng trong những năm gần đây, những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này và đề xuất các giải pháp nhằm giảm bớt án dân sự tồn đọng trong thời gian tới.

Ảnh minh họa: (Nguồn internet)

Các thống kê, so sánh cho thấy, số án chuyển kỳ sau hàng năm có xu hướng tăng cả về việc và tiền, nhất là về tiền. Án dân sự tồn đọng biến động nhanh, phụ thuộc vào số lượng việc thụ lý mới hàng tháng của cơ quan THADS, trong khi số vụ việc được thi hành chậm hơn do cơ quan THADS phải tổ chức xác minh, phân loại việc thi hành án.

Án dân sự tồn đọng ở những việc THADS có điều kiện thi hành, chủ yếu là các việc đang thi hành và số việc chưa thi hành. Tính đến hết năm 2015, cả nước còn 65.451 việc, tương ứng với số tiền 13.523 tỷ 623 triệu 575 nghìn đồng[3]. Thực chất đây là những việc có điều kiện hoặc được coi là có điều kiện nhưng chưa được cơ quan THADS tổ chức xác minh và áp dụng các biện pháp cần thiết theo quy định của pháp luật để tổ chức thi hành dứt điểm. Những việc THADS chưa có điều kiện thi hành chủ yếu là những việc đương sự không có tài sản để thực hiện các nghĩa vụ về tài sản hoặc những vụ việc đương sự không có khả năng để thực hiện các nghĩa vụ về hành vi. Thống kê thực tế cho thấy chủ yếu nằm trong án hình sự liên quan đến các khoản tiền phạt, tiền án phí… một số việc mặc dù đương sự có điều kiện thi hành án, nhưng do bị cơ quan có thẩm quyền yêu cầu hoãn hoặc kháng nghị tạm đình chỉ hoặc các bên đương sự thoả thuận với nhau cho hoãn thi hành án, hoặc bản án tuyên không rõ, khó thi hành; các cơ quan có ý kiến khác nhau về quan điểm giải quyết vụ việc, do đó, cơ quan THADS cũng không thể tổ chức thi hành được, dẫn đến án tồn đọng.