Bổ sung khái niệm “nguồn nguy hiểm cao độ”

01/04/2005

Nguyễn Xuân Đang, Học viên cao học luật (DEA)

Đại học Toulouse I – CH Pháp

Khái niệm nguồn nguy hiểm cao độ
Trong các văn bản pháp luật hiện hành của nước ta chưa có khái niệm chung về nguồn nguy hiểm cao độ (NNHCĐ), mà mới chỉ xác định những đối tượng nào được coi là NNHCĐ (Xem hộp 1). Ngay cả theo tinh thần hướng dẫn của Nghị quyết trên, việc xác định đúng đối tượng NNHCĐ trong quá trình áp dụng pháp luật cũng gặp không ít khó khăn, vướng mắc. ư Phương tiện vận tải cơ giới Cho đến nay vẫn chưa có văn bản nào đưa ra nội dung hoàn chỉnh về khái niệm “phương tiện vận tải cơ giới”. Tại khoản 13, Điều 3 Luật Giao  thông đường bộ quy định: “…Phương tiện vận tải cơ giới đường bộ gồm: xe ô tô, máy kéo, xe mô tô hai bánh, ba bánh, xe gắn máy và các loại xe tương tự kể cả xe cơ giới dành cho người tàn tật…”. BLDS (Khoản 1, Điều 627) quy định phương tiện vận tải cơ giới là phương tiện vận tải hoạt động trên đường bộ, đường sắt, đường thuỷ, đường hàng không  “được trang bị và hoạt động bằng máy móc” . 1 Theo các quy định trên, phương tiện vận tải cơ giới có đặc điểm, là một phương tiện vận hành bằng động cơ, có khả năng gây nguy hiểm cao cho những người xung quanh; và để được phép sử dụng, đòi hỏi phải có các điều kiện về người điều khiển, về an toàn kỹ thuật, tiêu chuẩn chất lượng... Hơn nữa, phương tiện vận tải cơ giới là loại tài sản có số lượng lớn, đa dạng về chủng loại, có giá trị cao và là đối tượng thường được chuyển nhượng, cho thuê, cho mượn, thế chấp, và bảo đảm thực hiện các nghĩa vụ dân sự. Vậy, có phải tất cả các phương tiện vận tải cơ giới đều là NNHCĐ hay không? Điều này thật khó trả lời, vì các loại xe máy có dung tích xi lanh nhỏ hơn 50cm3 thì người điều khiển không bắt buộc phải có giấy phép lái xe... Bên cạnh đó, còn một số loại xe vừa có thể chạy bằng động cơ, vừa có thể đạp như: Babetta, pôgiô... hay là xe đạp điện với vận tốc có thể đạt tới 30 đến 60 km/h khi tham gia giao thông có được coi là NNHCĐ hay không? Trong khái niệm “phương tiện vận tải cơ giới” không bao gồm các loại xe, máy chuyên dùng (gồm xe, máy thi công; xe, máy nông nghiệp, lâm nghiệp...) và các loại xe không vận tải. Trong khi, nền kinh tế – xã hội phát triển mạnh làm cho đường xá được xây dựng mới, nâng cấp với tốc độ nhanh, các xe, máy chuyên dùng thi công ngày càng phát triển về số lượng, chủng loại; các phương tiện phục vụ  nông nghiệp không chỉ hoạt động trên đồng ruộng, mà còn được sử dụng để đáp ứng một số hoạt động giao thông vận tải khác, nên đã có không ít vụ tai nạn giao thông, tai nạn lao động nghiêm trọng do các loại xe này gây ra (xem thêm hộp 2). Việc giải quyết bồi thường thiệt hại trong vụ tai nạn trên có thể áp dụng Điều 627 BLDS hay không? Vì thế cần quy định vấn đề này một cách rõ ràng, đảm bảo cho việc áp dụng pháp luật thống nhất. ư Vũ khí Theo Nghị định 47/CP ngày 12/08/1996 của Chính phủ ban hành kèm theo Quy  chế quản lý vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ, vũ khí bao gồm: vũ khí quân dụng, vũ khí thể thao, súng săn, vũ khí thô sơ... Tuy nhiên, không phải tất cả các loại vũ khí trên khi sử dụng đều mang tính chất nguy hiểm cao độ. Bởi, với các loại vũ khí thô sơ là công cụ sản xuất, tư liệu sinh hoạt như dao găm, đinh ba... thì không thể coi là NNHCĐ. ư Các NNHCĐ khác do pháp luật quy định Quy định được hiểu, khi pháp luật có quy định về các NNHCĐ khác ngoài nguồn đã được liệt kê tại khoản 1, Điều 627 BLDS thì mới được coi là NNHCĐ . 2 Nhưng cho đến nay, ngoài các quy định tại khoản 1, Điều 627, vẫn chưa có văn bản pháp luật nào quy định thêm về vấn đề này. Hướng mở của quy phạm đã gây không ít khó khăn cho các Toà án khi xác định NNHCĐ (Xem hộp 3). Pháp luật dân sự nước ngoài quy định khác nhau về khái niệm NNHCĐ. Điều 437 Bộ luật Dân sự và Thương mại Thái Lan quy định: “NNHCĐ là bất cứ vật chất nào được kéo, đẩy bằng máy móc (…), những vật có thể gây nguy hiểm bởi tính chất, mục đích hoặc sự vận hành cơ khí của chúng”. Quy định của BLDS Nhật Bản “các nhà máy chế tạo, nơi khai thác khoáng sản dễ gây cháy nổ, độc hại, phương tiện giao thông, vận tải cơ giới là NNHCĐ”. Trong pháp luật dân sự của Cộng hoà Pháp, do chế độ trách nhiệm dân sự không dựa trên lỗi (La responsabilité sans  faute):   “một người phải chịu trách nhiệm về những thiệt hại do (…) những vật mà mình coi giữ gây ra” (Điều 1384 BLDS Pháp) nên nội dung NNHCĐ không được đề cập. Rõ ràng, không phụ thuộc vào vật có tính chất của NNHCĐ mà quan trọng là người có trách nhiệm trông giữ vật nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường tất cả những thiệt hại do vật đó gây ra. Theo Luật về hành vi gây thiệt hại của Hoa Kỳ, khái niệm “sự thiệt hại tiềm tàng” (potenư tial harm) với nguyên tắc tổng quát “buộc mọi người phải thận trọng một cách hợp lý để không gây thiệt hại cho người khác”, và “trách nhiệm tuyệt đối” (strict liability) buộc một người phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho dù không cố ý gây thiệt hại hay đã có một sự thận trọng cần thiết để tránh gây thiệt hại. Qua các quy định trong luật dân sự của một số nước cũng như trong BLDS Việt Nam, nhận thấy rằng NNHCĐ là những đối tượng mà khi sử dụng, bảo quản, cất giữ, trông coi luôn tiềm ẩn sự nguy hiểm, rủi ro cao độ đối với tính mạng, sức khoẻ, tài sản của con người. Để khắc phục những bất cập trên, giúp cho việc áp dụng pháp luật thống nhất, dễ dàng, chúng tôi xin đưa ra một số kiến nghị: ư Mội là, cần nghiên cứu để đưa ra khái niệm hoàn chỉnh về NNHCĐ. Cách quy định mang tính liệt kê như khoản 1, Điều 627 BLDS vừa thiếu vừa không nêu bật được đặc trưng, tính chất của NNHCĐ, không dự phòng được tất cả các NNHCĐ phát sinh trong thực tế, gây khó khăn cho quá trình áp dụng pháp luật. Cần thay khái niệm “phương tiện giao thông vận tải cơ giới”, bằng khái niệm “phương tiện giao thông cơ giới và xe máy chuyên dùng”. ư Hai là, đoạn 2 khoản 1, Điều 627 BLDS quy định về trách nhiệm tuân thủ các quy định pháp luật trong bảo quản, trông giữ, vận chuyển, sử dụng NNHCĐ mới chỉ đặt ra đối với chủ sở hữu NNHCĐ mà chưa đặt ra với người được chủ sở hữu giao chiếm hữu, sử dụng. Do đó, cần bổ sung vào đoạn 2 khoản 1 cụm từ: “người được chủ sở hữu giao chiếm hữu, sử dụng NNHCĐ”./.